تاریخچه قالی و فرش ایران
1402-10-26

تاریخچه قالی و فرش ایران

تاریخچه قالی و فرش ایران:

پیشینه و تاریخ چه فرش ایران به دوران باستان می‌رسد و در اسناد و کتاب‌های قدیمی درباره این هنر بسیار آمده است. چه آن زمانی که پوست حیوانات، به‌وسیله ایرانیان باستان به‌عنوان فرش استفاده می‌شد و چه امروز که نقش و نگار و زیبایی و انواع فرش ایرانی در یک مقال نمی‌گنجد. در اساطیر و داستان‌ها، فرش ایرانی نقش زیادی دارد و بارها درباره‌اش نوشته شده است.
در این مطلب از شهر فرش شاکر به معرفی پیشینه و تاریخچه فرش دستباف ایرانی خواهیم پرداخت و سرگذشت آن در دوره‌های مختلف تاریخی را بررسی خواهیم کرد.

فرش در ادبیات فارسی نقشی پررنگ دارد و نشانه‌های آن را می‌شود در شاهنامه فردوسی تا شعرای معاصر پیدا کرد. مطابق اسناد تاریخی اولین فرش متعلق به ایران بوده است. باستان‌شناسان در سال 1949، در کاوش‌های باستانی در روسیه، فرشی را در منطقه پازیریک کشف کردند که پیش‌تر به نام همین منطقه شناخته می‌شد. رودنکو، باستان‌شناسی که این فرش را کشف کرده است، آن را متعلق به ایران و زمان بافت آن را به قرن پنجم یا اویل قرن چهارم پیش از میلاد (دوره هخامنشیان) نسبت می‌دهد.

این باستان‌شناس شهیر روس، ‌در کتاب خود تأکید می‌کند که فرش مکشوفه از نظر اسلوب بافت و نوع گره‌های آن به فرش‌های ایرانی تشابه دارد و در این مسئله شکی وجود ندارد. او دراین‌باره در کتابش می‌نویسد:«شیوه‌ی گره زدن دم اسب‌ها  و کاکل آن‌ها شبیه ایرانیان است؛ و نقش گوزن‌ها از تیره‌ی گوزن زرد خال‌دار ایرانی است. وصف مردانی که به همراه چارپایان از پی  یکدیگر می‌آیند نمایانگر شیوه‌های هخامنشی و آشوری است.» در ادامه با  بازار مبلمان و فرش شاکر همراه باشید.

با این حساب می‌توان به تاریخ 2500 ساله فرش ایرانی اطمینان داشت. در دوره‌های تاریخی مختلف پیش از اسلام،‌ بارها در نسخ تاریخی درباره فرش ایرانی سخن به میان آمده است. به‌عنوان‌مثال فرش بهار خسرو، متعلق به دوره ساسانیان است. فرشی که مساحتی حدود 400 مترمربع داشته و در بافت و تزیین آن از جواهرات گران‌بهایی استفاده‌شده است.

 

فرش در دوره‌ی مغول‌ها

در زمان تسلط مغول‌ها (قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي) قالی بافی به سطح بسيار رفيعی از زيبايی و تکنيک رسيد. شکوفايی اين صنعت شايد با حکومت غازان‌خان (1307-1295 ميلادي) مصادف بود.

در اين دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاه‌های قالی بافی بنا شد و مراکز گوناگون که قبلا در تبريز، کاشان، مشهد، کرمان، جوشقان، يزد، استرآباد، هرات و ايالات شمالی نظير شيروان، قره‌باغ و گيلان وجود داشتند توسعه و رونق بيشتری گرفتند.

در همان زمان، نقاشان و نگارگران بلندپايه طرح‌های خلاصه شده و ترکيبی ترنج در وسط قالی و لچک‌ها را در آن وارد کردند. يعنی همان طرحی که قبلا به زيباترين وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتاب‌های ارزشمند به کار می‌رفت.

 

تاریخچه قالی و فرش ایران

 

قالی پس از سلطه‌ی اعراب

بعد از دوره‌ی سلطه خلفای عرب، يک نفر از قبايل ترک، به نام سلجوق ايران را فتح کرد. سلطه‌ی سلجوقيان (1038 – 1194) به لحاظ تاريخ فرش در ايران مهم است. زنان سلجوقی تبحر خاصی در بافتن فرش با گره‌های ترکی داشتند، در استان‌های آذربايجان و همدان که به مدت زيادی تحت نفوذ سلجوقيان بود، از گره‌های ترکی در اين مدت استفاده می‌شد.

حمله مغولان (1220 – 1449) اولين حمله‌ی وحشيانه به ايران بود، اما بعد از چندی آنان تحت نفوذ ايرانيان قرار گرفتند. شهر تبريز، متعلق به رهبر ايلخانيان، غازان خان (1295 – 1304)، با فرش‌های گرانقيمت فرش شده بود. فرمانروای مغولان شاهرخ (1409 – 1446) که در بازسازی آنچه از حمله‌ی مغولان ويران شده بود به تشويق کردن و دلگرم کردن تمام هنرمندان و صنعتگران سرزمين و کشور پرداخت. اما قاليبافی در اين دوران به شکلی خيلی ساده که بيشتر نقش‌های هندسی داشت تمام می‌شد.

 

فرش زمان کوروش کبیر

در گذر تاريخ ايران، صنعت و پيشه‌ی فرشبافی به صورت يک هنر و مهارت خاص درآمده است. موقعی که کوروش کبير در سال 539 قبل از ميلاد کشور بابل را فتح کرد، صنعت و هنر فرش را به کشور خود معرفی کرد. گفته شده است که در آرامگاه کوروش که در پرسپوليس به خاک سپرده شده است، با گرانبهاترين فرش‌ها پوشيده بود. حتی قبل از او هم مردم صحرا نشين در مورد فرش بافی گره‌ای اطلاعاتی داشتند. آن‌ها از گله‌های گوسفندان و بزهای خود پشم خوب و بادوام برای کار خود می‌گرفتند.

اولين مدرک موجود در رابطه با موجوديت فرش در نوشته‌های چيني‌ها مربوط به سلسله‌ی ساسانيان که در سال 224 تا 641 بعد از ميلاد است مي‌باشد. در سال 628 ميلادی، امپراطور هراکليس مقداری فرش بعد از پيروزی به شهر تيسفون که پايتخت ساسانيان بود آورد. موقعی که در سال 637 ميلادی عرب‌ها به شهر تيسفون غلبه کردند، و شهر را غارت کردند مقدار قابل توجهی فرش بود که يکی از آن‌ها فرش باغی مشهوری بود به نام “موقع بهار خسرو” که اين قالی در تاريخ به نام گرانبهاترين فرش بوده است.

 

فرش در زمان تیموریان

شاهرخ به هنر قالیبافی توجه بسیار کرد ، اگرچه فرش در دوران تیموریان نقطه شکوفایی ندارد و این موضوع به دلیل جنگ های متوالی تیمور بود اما تیمور توانست فرزندانی هنر دوست را تربیت کند.  پس از تیمور فرزند او شاهرخ به سلطنت رسید و دستور داد تا قالی های فاخر و فرش های گرانبهایی تهیه نمایند. طرح اکثر این قالی ها شکسته بوده و این طور برداشت می شود که بافندگان آن فرش ها هنوز به استادی نرسیده بودند.

شاید از فرش در دوره های تاریخی مختلف چیزی باقی نمانده باشد، با این حال تصاویر آن ها اکثراً در مینیاتورهای باقی مانده از آن زمان نقاشی شده است که از مهم ترین مستندات جهت اثبات قالیبافی در آن دوره است. از این قالی ها بعدها در کاخ اوزون حسن یکی از نوادگان سلسله آق قره قویونلو استفاده شده است.

 

قالی بافی در زمان صفویان

دوره صفویه قطع به یقین دوران شکوفایی فرش و قالی بافی در ایران بوده است و از این دوران نمونه های زیبایی از قالی های متفاوت در شهرهای مختلف بافته و تولید شدند. البته این نقطه عطف فقط در مورد فرش نبود بلکه هنر خطاطی، نقاشی ، کاشی کاری ، تذهیب نیز به شکل چشم گیری رواج پیدا کرد. از این دوره تقریبا 1500 تخته قالی به یادگار گذاشته شد. اما این تنها لطف دوره صفویه به ایرانیان نبود، بلکه در دوره صفویه قالی بافی از حالت پیشه روستایی خود خارج شد و کار گاه های شهری تاسیس شدند.

 

تاریخچه قالی و فرش ایران

 

برخی از ویژگی های فرش تبریز:

تلفیق طرح ها و نقشه ها با همدیگر استفاده از نقوش باغی استفاده از رنگهای طبیعی مانند روناس – اسپرگ-قرمزدانه نوع گره استفاده شده: گره ترکی بافت، بافت نقش های برجسته صورت بروی فرش و تابلو فرش ها، بافت فرش های رج شمار بالا، کوتاه بودن پرز قالی، رنگهای به کار رفته تند و خام و …؛ اما از مهمترین نقشه های فرش تبریز می توان به اسلیمی – شاه عباسی- لچک و ترنج – زیر خاکی-منظره و چهار فصل و … اشاره کرد.

 

قالی در زمان قاجاریان

بافت فرش در دوره های تاریخی مختلف به ویژه دوره قاجاریه تحولات عظیمی نسبت به زمان گذشته خود داشته است. در زمان قاجاریان و در ابتدای سلطنت ناصرالدین شاه، ترکیه به بازاری برایفروش فرش ایران به تجار خارجی بدل شد و چون قالی های کهنه همه در این بازار به فروش می رفت، تجار تبریز برای تأمین فرش این بازار، در اراک، تبریز، کرمان و مشهد کارگاه های قالیبافی تاسیس کردند و تاریخ جدیدی در قالیبافی ایران آغاز گردید.

بازرگانی فرش که تا چندی پیش از آن، تنها برای رفع نیاز بازارهای داخلی استفاده می شد، دیگر به عنوان یک کالای صادراتی و در رابطه با تقاضاهای بازار جهانی در نظر گرفته شد.

 

تحولات قالی بافی

به طور کلی قالی بافی از دیر باز جزیی ازهنر های دستی ایرانیان محسوب می شده است، این کالای دیرینه و لوکس همیشه دستخوش تغییرات مختلفی شده است، نمونه بارز آن وضعیت فعلی آن است که به دلیل تحریم های آمریکا سبب شده است این کالای دیرینه با نوسان دلار گران شده و به همین دلیل خریداران خارجی خود را دچار تردید کند و اقتصاد قالی بافی در ایران را به نوعی دچار ضعف کند، اما این موضوع به هیچ عنوان از ارزش میراث دیرینه ایرانیان کم نخواهد کرد.

نظرات کاربران

زمینه‌های نمایش داده شده را انتخاب نمایید. بقیه مخفی خواهند شد. برای تنظیم مجدد ترتیب، بکشید و رها کنید.
  • تصویر
  • امتیاز
  • قیمت
  • موجودی
  • موجودی
  • وزن
  • اندازه
  • اطلاعات اضافی
برای مخفی‌کردن نوار مقایسه، بیرون را کلیک نمایید
مقایسه محصولات
emptycart
هیچ محصولی در سبد نیست